Kahramanmaraş merkezli iki büyük depremin Türkiye ekonomisi üzerinde, 2023 yılı için olası etkilerini bu makalede ele alıyoruz. Makalenin konusu büyük ve genel bir çalışma değildir. Buradaki ana amaç depremin 2023 yılının devamında Türkiye ekonomisi üzerinde GSYH ve Enflasyon verilerinde etkilerini tahmin edebilmektir.
Deprem sonrası kamu kurumlarından açıklanan reel veriler ile çalışmalar yürütülmüştür. Kamu kurumları harici bir veri kullanılmamıştır. Öncelikle matematiksel hesaplamalar gerçekleşecek, daha sonra ise tahminler belirtilecektir.
Tablo-1: Yeni Konut, Alt Yapı, Enkaz Kaldırma ve Onarım Tahmini Maliyetleri
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın devam eden tespitlerine göre şimdiye kadar 384.545 konut biriminin acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık olduğu, 133.575 bağımsız birimin orta hasarlı olduğu ve onarılması gerektiği tespit edildi. Artçılar devam ediyor ve bu durum hasar oranları artırıyor. Bu da bu maliyetlerde artış olabileceğine işaret etmektedir. Tablo-1'de 100m2 ortalama boyutta olan konutlar için ortalama maliyetler hesaplanmıştır, TRY olarak değerlenmiştir. Maliyetler birkaç inşaat şirketi güncel oranları baz alınarak, ortalama olarak değerlemeye alınmıştır. (10.03.2023)
600 bin ve üzerinde yeni konut yapımı gerçekleşecek. Ortalama m2 maliyeti 6000 TL olarak düşünülebilir. 220 bin konut onarım işlemi görecek. M2 maliyeti ortalama 2000 TL olacaktır. Yeniden iskan alt yapısı, 800 bin konut için ortalama m2 başına 2000 TL maliyet.
Enkaz kaldırma işlemleri 800 bin konut benzeri için 1500 TL maliyet.
Tablo-2: Aile ve Kira Destekleri
Güncel açıklamalara göre depremde etkilenen her aileye 10.000 TL, ölen kişilerin ailelerine 100.000 TL nakit ödeme yapılacağı ve ailelere aylık 5.000 TL (2023 için 11 ay x 5.000 = 55.000 TL) kira yardımı yapılacağı belirtilmiştir. Buradan yola çıkarak TRY bazlı bir hesaplama gerçekleştirdik. Diğer hiçbir maliyet göz önüne alınmadan sadece ailelere ve ölen birey yakınlarına kamu desteği hazineden 44 milyar TL bir eksilmeye sebep olacaktır. (10.03.2023)
Tablo-1 ve Tablo-2 dikkate alındığında, sadece depremin ilk etkileri dolayısıyla hazineden yaklaşık ve ortalama olarak 728 milyar TL bir eksilme olacağını ön görebiliyoruz. Eğer USD/TRY kurunu 18.9 olarak hesaba katarsak yaklaşık ve ortalama olarak 38 milyar 518 milyon $'lık bir hazine eksilmesine işaret eder. 2022 yılı Türkiye GSYH oranı 905 milyar $'dır. Bu da toplam 2022 GYSH içinden %4,25'e denk gelen bir orandır. Ülke ekonomisi üzerinde 2023 yılında çok ciddi biçimde etkili olabilecek bir durum olduğunu bu orandan söylemek mümkündür.
Ayrıca depremden etkilenin ülkelerin yılın devamında kaybedecekleri GSYH oranlarını da kesinlikle dikkate almak gerekir. Özellikle Kahramanmaraş, Adıyaman ve Hatay'da bir süre üretimler %60 oranında devam edemeyecek ve ekonomik durgunluk artacaktır.
Tablo-3: Depremin Türkiye Ekonomisi Üzerinde Oluşturacağı Yükümlülük
TOPLAM GSYH 905 MİLYAR DOLAR - 2022 Türkiye.
(Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman) toplam GSYH’deki payı yüzde 2,6’dır – 24 milyar$'dır.
Depremden etkilenen 10 ilimizin GSYH payı %9.3’tür. Tablo-3'ten yola çıkacak olursak depremin 2023 yılının devamında ülke ekonomisi üzerinde ortalama ve yaklaşık olarak 25 milyar$'lık bir GSYH yükümlülüğü oluşturabileceğini söyleyebiliriz.
Tablo-4: Direkt Yaklaşık, Tahmini Ekonomik Yükümlülük
Depremler güncel duruma göre, ilk görünümde ve sadece temel kalemler dikkate alındığında ülke ekonomisi üzerinde 63 milyar 518 milyon$'lık bir kayba işaret ediyor. Bu da GSYH üzerinde %7,01'lik bir orana tekabül eder. Şuana kadar toplam bağış 120 milyar TL civarında ancak burada dikkat edilmesi gereken önemli hususlar var. İlk olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın 30 milyar TL'lik bağışını konuşalım. Bu bağış Merkez Bankası'nın hazineye aktarması gereken yıllık kar payından gerçekleşecektir ve hazinede bir eksiğe sebebiyet verecektir. Bu eksik dış kaynak yükümlülüğü(borçlanma), vergi artışı ya da yeni ve çok hızlı sonuç verebilecek projeler ile giderilebilir. Bu tip bir projenin mevcut durumda ve seçim yılında bu kadar hızlı harekete geçirilemeyebileceğini göz önüne alınca ilk iki seçenek yüksek ihtimal sahibi oluyor. Bağışlarla alakalı ikinci önemli husus ise, bağış yapan şirketlerin bu miktarları vergiden düşmesi durumu. Aslında yapılan bağışlar periyodik bir şekilde yine hazine üzerinde bir baskı oluşturacak ve hazineden eksilmelere sebep olacaktır. Bu durumlar göz önünde bulundurulduğunda hazine yükünün de gelecek dönemlerde artış göstereceğini söylememiz mümkündür.
Makale boyunca gerçekleşen incelemeler göz önünde bulundurulduğuna 2023 yılında toplam GSYH'da depremler dolayısıyla %1 - %1.5 aralığında değişken ve geniş alanlı bir oranda kayıp görebiliriz. İmalat ve Üretimde gerçekleşecek kayıplar ise enflasyonun ekonomi üzerindeki baskısını güçlü ve hissedilir bir biçimde artırabilir.
Comments